Γένη οίος έσει μαθών
Από τον Νίκο Γκουσκούνη
Καθηγητή Κοινωνιολογίας

Το γνωμικό αυτό του Σωκράτη έχει ισχύ προκειμένου για την αυτογνωσία του επιθυμούντος
ΝΑ ΜΑΘΕΙ. Πέρα από το " γνώθι σεαυτόν"' ο Σωκράτης ενδιαφέρεται για την ουσία της κατανόησης της ατομικής ύπαρξης μέσα από την θετική λειτουργία της μάθησης.
Ταυτόχρονα υποδηλώνεται η αντίθεση προς την αλλοτριωτική αποκλίνουσα τάση από τον γνήσιο εαυτό που συμβαίνει μοιραία όταν το άτομο αδυνατεί να συνειδητοποιήσει τα όρια και τις προδιαγραφές του.
Η Γνώση λοιπόν ταυτίζεται με την ύπαρξη και το οντολογικό πρόβλημα του όντως όντος.

1/ Σήμερα, αν ο σκοπός της γνώσης είναι η εύρεση της αλήθειας (ή της μη λήθης δηλαδή της ανάμνησης) τα μέσα που θέτουμε sτην υπηρεσία του πράγματι υψηλού αυτού σκοπού, δεν θα πρέπει να είναι ταπεινά. Αν το νεοελληνικό ρήμα ξέρω, σημαίνει ακόμη αυτό που υποδήλωνε κάποτε στην κυριολεξία του (δηλαδή το Αρχιμήδειο ΕΥΡΗΚΑ ) τότε τα μέσα που ένα εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να θέτει προς την κατεύθυνση αυτής της δημιουργικής γνώσης μέσα από την ανακάλυψη, θα πρέπει να ανταποκρίνονται στο ύψος των περιστάσεων.
Ο συνδυασμός του ηθικού στοιχείου (που συνίσταται στην ίδια την φύση της αλήθειας) με την λογική απαίτηση του ορθού που προυποτίθεται από την έννοια της γνώσης, οδηγεί αν μη τι άλλο, σε μια τεχνική κατανόησης και στην συνέχεια ερμηνείας της αληθινής αυτής γνώσης.
Η προσπέλαση προς την κατεύθυνση αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσα από μια κριτική -και για τον λόγο αυτόν αναγκαστικά συνειδητή-μέθοδο μελέτης.

2/ Υπάρχουν δύο όψεις της Γνώσης:
Η καθαρή μορφή και η eφαρμοσμένη. Η πρώτη μπορεί να ονομασθεί και Θεωρία ενώ η δεύτερη Πράξη. Η πρώτη χρησιμεύει για να ανιχνεύει ό,τι νέο και πρωτότυπο και κυρίως για να ανακαλύπτει νέες και πρωτόφαντες έννοιες. Η Πράξη δεν θα είχε καμία χρησιμότητα αν δεν εφάρμοζε στην καθημερινή ζωή μας αυτά που η Θεωρία διανοείται και προτείνει. Μορφή της Πράξης είναι και η λεγόμενη κοινωνική Γνώση, που προυποθέτει κοινωνική εμπειρία και βίωση των καθημερινών προβλημάτων που γεννάει στον άνθρωπο η κοινωνική συνανα-στροφή. Οι Αρχαίοι ονόμαζαν την Θεωρία και Ποίηση δίνοντας της κάποια άδεια που ονομάστηκε για τον λόγο αυτό ποιητική , θέλοντας με την ονομασία αυτή να τονίσουν τον υποκειμενικό χαρακτήρα της ιδίως όταν δεν μπορεί να γίνει πρακτική εξακρίβωση ή απόδειξη. Σε γενική περίπτωση πάντως θεωρούσαν την Πράξη εξελιγμένη μορφή της Γνώσης που ενώ βασίζεται στην Θεωρία δεν χάνει εν τούτοις και την επαφή της με την αντικειμενική πραγματικότητα εννοούμενη κυρίως στην κοινωνική της διάσταση. Υπό το πρίσμα αυτό και μια απλή γνωριμία μπορεί να θεωρηθεί ως Πράξη και επομένως ως αξιόλογη μορφή Γνώσης. ( στα Γαλλικά ο όρος Γνώση και γνωριμία εκφράζεται με την ίδια λέξη : connaissance).

3/ Ενδιαφέροντα
Αν για τους Αρχαίους Ελληνες η Πράξη ήταν συνυφασμένη με την Δημιουργικότητα , σήμερα η κολοσσιαια ανάπτυξη των eπιστημών οδήγησε στην σμίκρυνση της φιλοσοφικής αναζήτησης της κάθε έννοιας και στην συντομευμένη έκδοση των όποιων επιστημονικών πορισμάτων για εκπαιδευτική χρήση υπο την γνώστη μορφή των πληροφοριών που κατέκλυσαν ακόμη και τον ελεύθερο χρόνο μας υπό το πρόσχημα μιας διαρκούς μαζικής ενημέρωσης και ενός δημοκρατικού πλουραλισμού απόψεων με αμφίβολα αποτελέσματα Πληροφορίες - που σημαίνει πληρότητα εν το φέρεσθαι - διαδίδονται από όλες τις κατευθύνσεις προς όλους τους δυνατούς αποδέκτες, λόγω της τεχνολογικής εξάπλωσης , αλλά αυτό δεν αποτελεί και εγγύηση αξιοπιστίας. Αντίθετα με τους υποτιθέμενους σκοπούς τους οι πληροφορίες μαζικού τύπου της εποχής μας δεν φαίνονται να μας παρακινούν νέα ενδιαφέροντα , ώστε να επέρχεται η πληρότης ως τελικός σκοπός. Ούτε καν δίνεται στους δυστυχείς αποδέκτες τους το δικαίωμα της επιλογής , οπότε όλος ο διατυμπανιζόμενος θόρυβος θυμίζει τον γνωστό Σαιξπηρικό τίτλο ¨"Πολύς θόρυβος για το τίποτα". Ενδιαφέροντα γεννιούνται συνήθως από καινούριες και πρωτότυπες έννοιες που διαφέρουν - όπως το λέει και η λέξη- τόσο από την πεζή καθημερινότητα και ρουτίνα . Ομως οι ατέλειωτες πληροφορίες που μας βομβαρδίζουν μόνο ενδιαφέροντα δεν προφταίνουν να γεννήσουν στους αποδέκτες τους που ούτε καν τις ζήτησαν ( και πόσο μάλλον δεν πρόφτασαν να τις επιλέξουν). Ετσι το κάθε αξιολογικό κριτήριο επιλογής καταλύεται μέσα από την μαζικότητα και ο σύγχρονος άνθρωπος κινδυνεύει να ξεχάσει- και τα μέχρι την στιγμή εκείνη όποια τυχόν ενδιαφέροντα είχε. Καμία κατανόηση ή ακόμη περισσότερο καμία ερμηνεία δεν μπορεί να δοθεί στις υποτιθέμενες έννοιες που οι πληροφορίες αυτές κυκλοφορούν και έτσι η πειθανότητα να μεταβληθούν σε γνώσεις είναι ασήμαντη. Κοντολογίς οι μαζικές πληροφορίες που διαδίδονται σήμερα κυρίωςαπό τα ΜΜΕ δεν προάγουν γνωστικές έννοιες ούτε φυσικά την προσφιλή στον Σωκράτη Γνώση του εαυτού. Η απομάκρυνση από τις αληθινές ανάγκες του εαυτού οφείλεται -σε τι άλλο αν όχι- στην άγνοια των αληθινών ενδιαφερόντων και στην συνεχή προβολή διαφημιζομένων ψευδοαξιών. Ολα αυτά φυσικά επιφέρουν αλλοτρίωση ή αλλοιώς απομάκρυνση από την αληθινή υπόσταση του ανθρώπινου όντος και πολλές φορές μια δυσερμήνευτη μελαγχολία. Τι κίνητρα πρέπει να δώσει στους νέους το σχολείο ώστε να αναζωπυρώσει νέα ενδιαφέροντα και να ενισχύσει την άμυνα τους απέναντι στην καθημερινή αποχαύνωση της τηλοψίας που καταδυναστεύει τον ελεύθερο χρόνο μικρών και μεγάλων, "μορφωμένων "και αμόρφωτων ; Τι είδους οργάνωση και πειθαρχία στην μελέτη που είναι η βασική και προαιώνια μορφή μάθησης ; Ποιές μορφές διδασκαλίας είναι σήμερα οι πλέον ενδεδειγμένες για τις νέες απαιτήσεις του ηλεκτρονικού κυβερνόχωρου που μας διακατέχει εν όψει της νέας χιλιετίας που όλοι ατενίζουν με δέος ; Και ακόμη περισσότερο πως θα πεισθούν οι νέοι διδασκόμενοι της επόμενης χιλιετίας να εμπιστεύονται τις όποιες νέες και καινοτόμες απόπειρες μεθόδων και τακτικών που οι εκάστοτε διδάσκοντες θα τους προσφέρουν ; Με άλλα λόγια το κρίσιμο ερώτημα που αναδύεται σε κάθε χώρα του παγκόσμιου χωριού του παρόντος αλλά και του μέλλοντος , είναι το ακόλουθο: Πως θα μετατρέψουμε το χάος των πληροφοριών κάθε τομέα που μας κατακλύζουν σε χρήσιμη Γνώση του Κόσμου και του εαυτού, καθώς και πως θα κατασκευάσουμε νέες ικανοποιητικές θεωρίες κατανόησης και ερμηνείας των νέων δεδομένων σε άμεση σύνδεση με την καθημερινότητά μας ή αλλοιώς πως η Ποιητική Θεωρία θα μπορέσει να στηρίξει μια νέα Πράξη κι'αυτή με την σειρά της την αμέσως επόμενη Θεωρία άρρηκτα συνυφασμένη πλέον με την αληθινή και αυθεντική
Γνώση :αυτήν του "εαυτού."